رایة الهدی

چکیده

انتخابات ریاست جمهوری سال1388 در ایران فصل جدیدی از تحولات سیاسی اجتماعی را بعد از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی رقم زد و تحلیل ابعاد مختلف آن از ضروریات جامعه ایران است. مسئله تحقیق حاضر، بررسی اصول حاکم سبک مدیریت مقام معظم رهبری در کنترل و مهار جریانات قبل و بعد از انتخابات و نقش مردم در این فرایند مدیریت است. فرضیه ما این است که حل بحرآنهای به وجود آمده در این مقطع، بدون دو رکن رهبری (برپایه دین، عقلانیت و قانون) و جامعه ولایت‌مدار که سرمایه‌های اجتماعی اصلی نظام هستند، قابل تحقق نبود. رهبری با بهره‌گیری از شیوه‌ای برمدار دین، عقلانیت و پایبندی به قانون و در دو مرحله پسینی و پیشینی و با دو روش دفعی و رفعی به برخورد با این بحران پرداخت. می‌توان سبک مدیریت مقام معظم رهبری را سبکی جامع ، پویا و منعطف دانست که از ویژگی‌های مختلف در عرصه مدیریت سیاسی برخوردار است

مقدمه

پس از ارتحال امام خمینی (ره) و پایان دفاع مقدس و جنگ سخت، دور جدیدی از تقابل با جمهوری اسلامی آغاز شد. در این مرحله برخورد سخت افزاری جای خود را به مقابله نرم افزاری داد. جنگ نرم ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و رسانه‌ای دارد که دشمن در تمام این حوزه‌ها فعال شد. در تمام این مراحل عنصر رهبری که قطعاً علت محدثه و مبقیه در بسیج توده‌های مردم و ارائه و تبیین مکتب و دفع و رفع خطرهایی که در کمین موجودیت تمام انقلاب‌ها علی الخصوص انقلاب اسلامی ایران است ، نقش اساسی و تعیین‌کننده‌ای در مدیریت چالش‌ها و بحران‌های به‌وجود آمده در پی جنگ نرم و سخت دشمن داخلی و خارجی داشته و دارد.

بعد از امام (ره) این وظیفه از سوی خبرگان ملت بر عهده حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گذاشته شد. بررسی سبک مدیریت ایشان در بیش از دو دهه رهبری در برخورد با موضوعات مختلف مجال وسیعی می‌طلبد و مسئله اصلی این نوشتار نیست. بلکه در این مقال تنها به دنبال تبیین و تحلیل سبک مدیریت و رهبری ایشان و نقش آحاد مردم و جامعه ولایی در جریان فتنه 88 که به عقیده بسیاری، عظیم‌ترین خطر براندازی نظام بعد از پیروزی تاکنون بوده است، هستیم.

فرضیه ما این است که مقام معظم رهبری با بهره‌گیری از سبکی جامع و پویا، با تکیه بر دین، عقلانیت و قانون‌گرایی و در پیش گرفتن روش و تدابیر دفعی و پیشینی در دوره قبل از انتخابات و رفعی و پسینی در دوره بعد از انتخابات تا فروکش‌کردن مسائل به وجود آمده پس از انتخابات، به مدیریت فتنه پرداخت. ایشان هم تلاش کرد تا از ظرفیت نخبگان نظام بهره بگیرد و آنها را در مسیر رفتارهای عقلانی و قانونی قرار دهد و هم با بهره‌گیری از ظرفیت جامعه ولایت‌مدار، در زمان مناسب با این سرمایه اجتماعی عظیم، هم‌افزایی کردند و از طریق ورود صاحبان انقلاب به صحنه مبارزه با فتنه برخورد کردند. در حقیقت نقش رهبری با حضور جامعه ولایت‌مدار در صحنه نبرد جنگ نرم کامل شد.

جنگ نرم علیه ایران به طور رسمی از اوائل دهه هفتاد آغاز شد. دشمن در میانه دهه هفتاد موفق به فتح پست‌های کلیدی در کشور و رخنه در جای جای نظام شد و بالاخره در اواخر دهه هفتاد با قدرتی بسیار زیاد برای از بین بردن نظام اسلامی وارد میدان شد، اما در تمام این مراحل از رسیدن به بسیاری از اهداف خود ناکام ماند؛ هرچند توانست برخی اهداف خود را در این مسیر عملی سازد که بیان آنها مجال دیگری می‌طلبد. دو رکن مهم ناکامی‌ها دشمنان داخلی و خارجی در جریان این جنگ نرم تمام عیار، ولی فقیه و جامعه ولایی بودند که همکاری و هم‌افزایی آنها در جریان وقایع 1388 رخ نمایی کرد و براندازان را ناکام گذاشت.

چارچوب مفهومی

مفهوم سبک

«سبک»، مفهومی است که نشان‌دهنده برتری، امتیاز یا تفاوت‌های یک سبک نسبت به سبک دیگر است. (فرهیخته، 1377: 65-64) سبک هر متفکر یا هنر آفرین، مختص خود او و متناسب با شخصیت اوست. بنابر این سبک، مسائلِ شخصیت است. مطابق نظر «لون گینرس» سبک هر کس ، خود و شخصیت اوست. (دهخدا، بی تا: 8/11820) در تعریفی که در علم مدیریت ارائه می‌شود، سبک هر فردی به شخصیت و طرز تفکر او بازگردانده می‌شود که مربوط به نوع تفسیر و تعبیر از تفکرها و نُرم‌های اجتماعی اوست. «سبک یا شخصیت آدمی عبارت است از تعبیر و تفسیر دیگران از رفتارهای نسبتاً پایدار او». (رضاییان، 1379: 188)

باتوجه به رویکرد بحث حاضر، مفهوم سبک عبارت است از: برایند مبانی فکری، بینش‌ها و گرایش‌های شخص در قالب رفتار، گفتار و نوشتار که او را از دیگران ممتاز می‌کند. البته هر شخص ممکن است سبک‌های مختلف را با تکیه بر اصول موضوعه بینشی و گرایشی واحد در ساحات و موضوعات مختلف به کار گیرد.

مفهوم مدیریت

مدیریت عبارتست از: «علم و هنر به‌کارگیری مؤثر و کارآمد منابع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری از طریق برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، سازماندهی، رهبری و هدایت و کنترل برای دستیابی به اهداف مورد نظر». (رضائیان، 1374: 25)

سبک رهبری

بنابر نکات پیش گفته، سبک رهبری شیوه مدیریت جامعه توسط رهبر منتخب مردم در زمان‌های مختلف است كه با تکیه بر اصول موضوعه واحد، شیوه‌ای مناسب برای حل هر مسئله و برخورد مناسب با هر جریانی را به کار مي‌گیرد. این مهم، باتوجه به مصالح مردم و نظام حکومتی و با استفاده از تمامی ابزارها و امکانات لازم، برای بالندگی جامعه و رسیدن به اهداف میانی و غایی نظام شکل می‌گیرد.

سبک مقام معظم رهبری در مدیریت فتنه را می‌توان سبکی جامع ، پویا و منعطف دانست. رهیافتی که در عین فرایند‌گرایی، از سویی از سنت‌شکنی و بدعت‌گذاری‌ها جلوگیری می‌کند و از سوی دیگر، خلاقیت و نوآوری را در چارچوب اصول موضوعه تحسین می‌کند. توجه اصلی، به کیفیت و بهبود مستمر وضعیت افراد، علی‌الخصوص نخبگان است و در جهت حفظ توأمان انعطاف‌پذیری و عدم انعطاف (کنترل در عین تشویق خلاقیت) تلاش دارد. همچنين، توجه مدیران به فرهنگ سیاسی داخلی و بین المللی را مهم می‌داند. مدیریتی که در آن بر نقش مردم در احداث و ابقای نظام و حضور در صحنه آنها تأکید فراوان می‌کند و از عوامل معنوی استمداد می‌کند و جامعه را به سمت حقیقت دین سوق می‌دهد. (افتخاری و حسین‌زاده،1390)

با توجه به ادبیات رایج در باب تعاریف واژگان کلیدی، طرح این ایضاح مفهومی، ضروری به نظر می‌رسید تا علاوه بر مشخص شدن موضع نگارندگان، خلط بحثی پیش نیاید.

چارچوب نظری

در مطالعات مربوط به رهبری، برحسب معیارهای مختلف، تقسیم‌بندی‌های متفاوتی از انواع رهبران به عمل آمده است كه یکی از این معیارها منبع اقتدار رهبران است. اعمال مدیریت سیاسی از مهم‌ترین مصادیق اعمال اقتدار رهبران برای مدیریت نظام اجتماعی و سیاسی است و ایجاد این اقتدار از هر طریق نشان‌دهنده میزان و منشأ مقبولیت اوست. این تقسیم‌بندی، متأثر از دیدگاه ماکس وبر درباره منابع سلطه و اقتدار رهبران است و در مباحث مدیریت سیاسی، ارزش زیادی دارد. این مفهوم، به ویژه برای مطالعه جنبش‌های انقلابی اهمیت بسیاری دارد. (بشیریه، 1372: 25-20؛ فروید، 1362: 164-160) به نظر وبر ، رهبر می‌تواند اقتدار خود را از سه منبع كاريزما، سنت و قانون کسب کند.

الف)کاریزما: کاریزما نیرو و ویژگی‌ای است که باعث می‌شود افراد واجد آن از انسان‌های عادی، متمایز و به صورت افرادی با قدرتی فوق طبیعی، فوق انسانی یا دست کم ، استثنایی و نادر نمایانده شوند. در رهبری کاریزماتیک، اعتقاد پیروان به ویژگی خارق‌العاده رهبر، اهمیتی اساسی دارد. اینگونه رهبری بر پایه مدیریت عواطف و احساسات پیروان استوار است و الزاماً هر اقدام رهبر برآمده از منبع قانونی و عقلانی نیست.

ب)سنت: رهبری که مشروعیت و منبع اقتدار او بر اساس سنت و آداب و رسوم جاری در جامعه شکل می‌گیرد.

ج)قانونی: در این نوع رهبری، قانون و منبع عقلانیت است که به اقتدار رهبر و شیوه مدیریت او مشروعیت می‌دهد. (بشیریه، 1377: 63-57)

تا به حال این مدل‌ها درباره رهبران مختلفی از جمله امام امت پیاده شده و عقاید مختلفی در باب آن وجود دارد. مثلاً پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی بسیاری از محققان با اتکا و استناد به چارچوب ماکس وبر، (وبر، 1374: 436) سیادت و رهبری امام خمینی(ره) را کاریزماتیک خوانده و معتقدند سیادت و کاریزمای امام با یک حالت انقلابی ومقتدرانه، ارزش‌ها را دگرگون کرد و هنجارهای سنتی و عقلایی موجود را در هم شکست. برخی دیگر از محققان نیز با تفکیک میان شخصیت کاریزمایی و رفتار کاریزماتیک، سیادت و رهبری امام امت(ره) را از نوع سیادت کاریزمایی الهی قلمداد کرده و معتقدند که امام خمینی، خواستِ معطوف به قدرت نداشت و همیشه اراده خود در رهبری سیاسی را معطوف به انجام تکلیف شرعی و خدمت به مردم می‌دانست. (مهدوی‌زادگان، 1384: 174)

گروه دیگری از محققان نیز بر این باورند که مردم ایران با بهره‌گیری از الگوی همانند‌سازی، عواطف خود نسبت به امام حسین(ع) را به امام خمینی(ره) منتقل کرده و باور کرده‌اند که در وجود رهبری انقلاب اسلامی ایران نیز یک سلسله خصلت‌های خارق‌العاده و فوق انسانی وجود دارد. (حسینی، 1378: 120) اظهارنظر درباره این ديدگاه‌ها از حوصله این مقال بیرون است؛ تنها نکته‌ای که باید گفت این است که یکی از ایراداتی که بر نظریه وبر وارد است، حذف عنصر عقلانیت از رابطه پیروان و رهبری است. در نمونه رهبری امام و البته مقام معظم رهبری که اگر بتوان آن را واجد ویژگی کاریزماتیک (با تفکیکی که داود مهدوی زادگان از آن دارد) دانست، عنصر عقلانیت و تلاش امام و مقام معظم رهبری برای بارورکردن آن حتی بین توده‌های مردم نقش اساسی دارد که بررسی آن مجالی وسیع می‌طلبد.

با این حال، علی‌رغم ایرادات وارد به نظریه وبر، این تئوری، بخشی از چارچوب نظری پژوهش حاضر را تشکیل می‌دهد و بایستی برای رهبری مقام معظم رهبری سبکی جامع، پویا و منعطف را با تکیه بر دو عنصر عقلانیت و قانون به عنوان عنصر اقتداربخش برای مدیرت بحران در نظر گرفت. ضمن اینکه مقام معظم رهبری، بحران را در دو مرحله پیشینی (قبل از بروز آن و قبل از برگزاری انتخابات) با روش دفعی، یعنی انجام اقدامات پیشگیرانه و مرحله پسینی (بعد از انتخابات و رخ نمایی رسمی فتنه) و انجام اقدامات رفعی در متن بحران از قبیل آگاهی‌بخشی به نخبگان و مردم، جلوگیری از قانون‌شکنی حتی به وسیله عوامل اجرایی بدنه نظام و... تا زمان بازگرداندن آرامش و ثبات به جامعه، مدیریت کردند.

الف)مدیریت دفعی در مرحله پیشینی

اهمیت انتخابات دهم ریاست جمهوری

دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از چند حیث دارای اهمیت بود:

1. این انتخابات در اولین سال دهه چهارم انقلاب برگزار می‌شد که از سوي مقام معظم رهبري، دهه «یشرفت و عدالت» نامیده شده بود. تفاوت دهه چهارم با سه دهه گذشته در این است که بسترهای لازم برای تحقق پیشرفت و عدالت توأمان چه در سطوح سیاستگذاری و چه در سطح مطالبات عمومی فراهم شده است.

2. رسانه‌های بین‌المللی و سرویس‌های جاسوسی دشمن نسبت به این انتخابات بسیار حساس‌تر از گذشته بودند. در تحلیل گفتمانی این تبلیغات، هدف اصلی «بدبین کردن مردم به انتخابات» بود و گزاره‌هایی نظیر «این انتخابات نیست، انتصابات است»؛ «این یک بازی کنترل‌شده‌ درون حکومت است»؛ «رقابت‌های انتخاباتی همه ظاهرسازی و بازی است»؛ «در انتخابات قطعاً تقلب انجام خواهد گرفت» و ... به چشم می‌خورد.

3. انتخابات دهم ریاست جمهوری، هشت ماه بعد از روی کار آمدن رئیس جمهور جدید آمریکا «باراک اوباما» برگزار می‌شد که به نوبه خود، می‌توانست موجد متغیرهای جدیدی در روابط ایران و آمریکا باشد.

4. فعالیت‌های تبلیغاتی و سیاسی این انتخابات، نسبت به انتخابات گذشته بسیار زودهنگام و درست پس از بسته شدن پرونده انتخابات مجلس هشتم آغاز شد که در نوع خود بی‌سابقه بود.

دورنمای انتخابات ریاست جمهوری دهم، صحنه یک رقابت جدی بین بازیگران قدیمی و نوپدید بود. وزن‌کشی‌های ابتدایی آن از یک سال پیش آغاز شده بود. یکی از اولین گام‌های آغازین فتنه‌گران قبل از انتخابات دهم، انتقادات جدی آنان نسبت به حمایت‌های رهبری از دولت بود.

مقام معظم رهبری در مقابل این فضای تخریبی علیه دولت، موضع روشنی داشت. ایشان در خطبه‌های نماز جمعه تهران با اشاره به قضاوت‌های صحیح و سقیم نخبگان درباره اقدامات دولت گفت:

ما حدود نه ماه هنوز تا انتخابات فاصله داریم، اما خاصیت انتخابات این است که عناصر، فعال می‌شوند؛ حرف می‌زنند. ... لیکن انسان احساس می‌کند که در بین آنچه که امروز گفته می‌شود، بی‌انصافی‌هايی صورت می‌گیرد. اگر کسی برای آینده کشور، برای حل آنچه که معضلات کشور می‌نامند، برنامه‌ای دارد، حرفی دارد، آن حرف را بیان کند... تخریب‌کردن دولت، هیچ مصلحت نیست و جزو کارهای صحیح اسلامی نیست. (مقام معظم رهبری، 30/6/1387)

عموم نخبگان اعم از اصولگرا و اصلاح طلب مخاطب هشدار مقام رهبری بودند. رایج شدن بداخلاقی و بی‌انصافی در جامعه از دغدغه‌ها و دل نگرانی‌های کلان رهبری بود.

تشریح مطالبات و توقعات از دولت و طرح دیدگاه‌ها توسط رهبری، نسبت به مسائل جاری کشور، نوعی کارگاه آموزشی برای نقد ناصحانه و ارزیابی منصفانه توسط جریانات سیاسی قلمداد می‌شد.

1. برجسته سازی اصل افزایش مشارکت سیاسی

مقام معظم رهبری تلفیقی از ملاحظات استراتژیک در انتخابات دهم ریاست جمهوری داشت که فراتر از برگزاری انتخابات گذشته و یا پیروزی یک جریان سیاسی خاص بود. ایشان، بر مشارکت گسترده مردم و رقابت جدی کاندیداها تأکید داشت. متوسط میزان حضور مردم در چند انتخابات گذشته بالغ بر شصت درصد بود اما در این دوره با توجه به تشدید فشارهای بین‌المللی و سیاه‌نمایی‌های برخی جریانات داخلی، آیت‌الله خامنه‌ای، به طور جدی خواستار تحقق یک مشارکت گسترده‌تر و پرشورتر بود.

صورت مسئله رقابت در ایران و به‌خصوص در انتخابات نهم ریاست جمهوری یک منشور چند وجهی بود که با اهتمام اصولگرایان و اصلاح طلبان به تکثر سیاسی نزدیک و رقابت را از حالت دو قطبی مرسوم، خارج کرده بود و موجب افزایش کیفیت مردم‌سالاری دینی و مشارکت ملی بیشتر، شده بود.

مقام معظم رهبری یک ماه قبل از برگزاری انتخابات دهم در کردستان ضمن دعوت آحاد مردم برای شرکت در انتخابات، فرمودند:

انتخابات آبروی ملی ماست؛ انتخابات یکی از شاخص‌های رشد ملی ماست؛ انتخابات وسیله‌ای برای عزت ملی است. وقتی ببینند که ملت ایران با شور و با شعور و با درک کامل و آگاهی پای صندوق‌های رأی می‌روند، معنایش چیست؟ معنایش این است که ملت برای خود حق و توان تصمیم‌گیری قائل است ... . (مقام معظم رهبری: 22/2/1388)

2. گفتمان سازی برای جلو گیری از انحراف (خواص و آحاد مردم)

از مهم‌ترین مسئولیت‌های مقام رهبری در انتخابات مختلف، صیانت از جهت‌گیری‌های اصلی انقلاب اسلامی و گفتمان‌سازی در راستای نیازهای حیاتی و ملزومات اساسی کشور است. مقام رهبری در انتخابات 88 دو محور گفتمانی «سیرت و صورت انقلاب اسلامی» و موضوع «عدالت و پیشرفت توأمان» را بر اساس مبانی انقلاب و ضرورت‌های کشور به موازات یکدیگر طراحی و تبیین كردند.

در ماه‌های منتهی به انتخابات، بازشناسی هویت انقلاب اسلامی به عنوان نرم‌افزار کشورداری و پایبندی به عناصر کلیدی انقلاب اسلامی، بارها مورد تأکید مقام رهبری قرار گرفت. ایشان این بار در جمع دانشجویی، با پررنگ‌کردن عوامل ماندگاری انقلاب اسلامی و با برشمردن شاخص‌های هویت انقلاب اسلامی، ایستادگی بر نفی و اثبات‌های نظام را رمز بقای انقلاب دانست.

شاخص‌بندی و خط‌کشی هویت انقلاب اسلامی توسط رهبری، ذیل ضرورت بازخوانی گفتمان انقلاب اسلامی و نیز آسیب‌شناسی آن صورت می‌گرفت. در واقع با گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی، فرصت مناسبی برای آسیب‌شناسی نظام اسلامی، فارغ از تعارفات متداول، در عین احتیاط‌های حیاتی، فراهم شده بود.

آیت‌الله خامنه‌ای با التفات به کلان‌نگری در آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی، یک مسیر اصلاحی را در رویکردهای پاتولوژیک (آسیب شناسانه) نسبت به نظام اسلامی گشود که نه تنها کارکردهای سیستمی و فرایندی یک نظام سیاسی انقلابی را در حوزه سیاستگذاری‌های مقطعی خلاصه نمی‌کرد، بلکه تفصیل و کلان‌نگری در آسیب‌شناسی را نسبت به تعمیم سیاست‌ها بر اصول ترجیح می‌داد.

محور گفتمانی دیگر، مسئله «عدالت و پیشرفت» توأمان بود که در دهه چهارم انقلاب مطرح شده بود و انتخابات دهم ریاست جمهوری نیز در اولین سال دهه عدالت و پیشرفت، برگزار می‌شد. مقام معظم رهبری با محاسبه نیازهای حیاتی کشور به منظور تنظیم آهنگ حرکت مردم و مسئولان، به طرح عناوین و شعارهای عملیاتی پرداخت و تمام امکانات و منابع موجود را در راستای تحقق اهداف این نام‌گذاری، در یک نقطه متمرکز كرد.

مقام رهبری همین محور گفتمانی را در انتخابات دهم ریاست جمهوری دنبال کرد. محور این رویکرد، در پاسخ به سؤالاتی طراحی و تبیین شد که مسائل اصلی کشور را مدنظر قرار می‌داد. سؤالاتي از اين قبيل كه برای رأی‌دهندگان ایرانی در انتخابات 88 چه موضوع یا موضوعاتی مهم و حیاتی است؟ و الگوی آرمانی از یک محیط زیست سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در ذهن شهروندان ایرانی کدام است؟ و... .

3. تحذیر از در افتادن دردام دشمن

یکی از پروژه‌های جدیدی که دشمنان، قبل از انتخابات به آن دامن زده بودند، شایعه تقلب در انتخابات بود. دشمنان که در پروژه پایین‌آوردن مقبولیت نظام و به تبع آن، پایین‌آوردن حضور مردم در پای صندوق‌های رأی از روش‌های مختلف ناکام مانده بودند، پروژه تخطئه سلامت انتخابات و به تبع آن از بین بردن مقبولیت و مشروعیت نظام را دنبال می‌کردند و این جریان را بعد از انتخابات نیز پی‌گیری کردند.

در این بین، اظهارات برخی از اشخاص و حتی نامزدهای همسو با خط دشمن و رسانه‌های بیگانه، فضای سالم انتخابات را به سمت تردید و تشکیک سوق می‌داد و اتهام تقلب در انتخابات را پررنگ می‌کرد. مقام معظم رهبری در مقابل این جریان، سه ماه قبل از برگزاری انتخابات موضع گرفت و در اولین روز سال 1388نسبت به آن هشدار داد. ( مقام معظم رهبری: 1/1/1388) البته اتخاذ چنین رویکردی از جانب برخی گروه‌های سیاسی برای افکار عمومی دور از ذهن و غیر معمول نبود. اما در دهمین انتخابات ریاست جمهوری اهتمام مضاعفی برای القای این شبهه بود که قرار است در اين دوره تقلب شود.

مقام معظم رهبری بارها قبل و بعد از انتخابات نسبت به حمله دشمن و تخطئه نهادهای قانون اساسی و انتخابات هشدار داد و از نامزدهای انتخابات خواست که حرف دروغ دشمن را تکرار نکنند: «متأسفانه برخی دوستان بی‌انصاف با تکرار حرف دروغ دشمن، سلامت انتخابات را زیر سؤال می‌برند». (مقام معظم رهبری: 9/2/1388)

ایشان مقصود دشمن از پررنگ‌کردن اتهام تقلب در انتخابات را توطئه‌ای در راستای کاهش مشارکت عمومی و سلب اعتماد از مردم می‌دانست. (مقام معظم رهبری: 14/3/1388)

مقام رهبری بعد از انتخابات نیز در خطبه‌های نماز جمعه 29 خرداد از نامزدهای معترض خواست که حرف دشمن را تکرار نکنند.

این خط را از پیش از انتخابات هم شروع کردند؛ از دو سه ماه پیش از این. من اول فروردین در مشهد گفتم هی دارند دائماً به گوش‌ها می‌خوانند، تکرار می‌کنند که بناست در انتخابات تقلب بشود. می‌خواستند زمینه را آماده کنند. ( مقام معظم رهبری: 29/3/1388)

4. نقد منصفانه وسازنده مناظرات

مناظرات سیاسی در ایام انتخابات که در پیوند مستمر با تبلیغات منفی و مثبت نامزدها جریان می‌یابند در صورتی که آیین گفتگو را رعایت کنند، می‌تواند به ارزیابی صحیح و قضاوت دقیق رأی‌دهندگان از برنامه‌ها و عملکردهای کاندیداها کمک کند. از دیدگاه رهبری، مهم‌ترین نکته مثبت این مناظرات، بالابردن قدرت انتخاب مردم به واسطه شفاف‌شدن فضای رقابتی و امکان قضاوت صحیح بود که منجر به افزایش بی‌سابقه نصاب رأی در تاریخ انقلاب شد. اما درعین‌حال، توزیع عادلانه امکانات رسانه‌ای، نباید زمینه‌ای را برای تبلیغات منفی و تخریب رقبا فراهم آورد تا مرزهای اخلاقی در آن شکسته شود. رقابت اخلاقی و سالم در مردم‌سالاری دینی باعث گریز از این آسیب خطرناک می‌شود تا مدیریت افکار عمومی در اعوجاجات بی‌تقوایی و عدم‌پرهیزکاری در سیاست گم نشود. مقام رهبری در تبیین عیوب مناظره‌ها فرمودند:

در مواردی انسان می‌دید که در این مناظره‌ها جنبه‌ منطقی مناظره ضعیف می‌شد؛ جنبه‌ احساساتی و عصبی پیدا می‌کرد؛ جنبه‌ تخریبی غلبه پیدا می‌کرد؛ سیاه‌نمايی وضع موجود به شکل افراطی در این مناظره‌ها دیده شد؛ سیاه‌نمايی دوره‌های گذشته هم در این مناظره‌ها مشاهده شد؛ هر دو بد بود. اتهاماتی مطرح شد که در جايی اثبات نشده است؛ به شایعات تکیه شد، بی‌انصافی‌هايی احیاناً دیده شد؛ هم بی‌انصافی نسبت به این دولت با این همه حجم خدمت و هم بی‌انصافی نسبت به دولت‌های گذشته و دوران سی ساله. ( مقام معظم رهبری: 29/3/1388)

آیت‌الله خامنه‌ای هر دو طرف انتخابات را در این عیوب مقصر عنوان کرد و آنها را مورد عتاب قرار داد. (همان)

ب)مدیریت رفعی در مرحله پسینی

1. تشریح فضای امتحان و احتمال مردودی

ایشان در اولین برخورد با اتفاقات پس از انتخابات، آن را یک آزمون و امتحان سرنوشت‌ساز برای نخبگان جامعه خواند و در دیدار مسؤولان نظام در سال‌روز بعثت نبی مکرم اسلام ^(ص) تصریح کردند: «نخبگان مراقب باشند؛ زیرا در امتحان عظیمی قرار گرفته‌اند و موفق‌نشدن در این امتحان، تنها مردود شدن نیست بلکه موجب سقوط آنان خواهد شد». (مقام معظم رهبری: 29/4/1388)

رهبر انقلاب بر همین اساس، در مواجهه و تحلیل حوادث بعد از انتخابات، آمیختن حق با باطل و دشواری تشخیص حقیقت را برای پیروان حق، شیوه دیرینه مخالفان اسلام دانسته و با یادآوری هشدار امیرمومنان در این‌باره تأکید کردند: «بصیرت مهم‌ترین راه مقابله با این فتنه‌آفرینی‌هاست». (مقام معظم رهبری: 15/7/1388)

2. تلاش برای حل مسئله از طریق گفتگو با سران معترضین و دعوت به رعایت قانون

يك. پیغام خصوصی به صحنه گردانان فتنه

بیانیه‌های غیر مستند مهندس موسوی و تحرکات عده‌ای از هواداران وی در چند خیابان مرکزی تهران منجر به سلسله حوادثی شد که موجبات آسیب‌رساندن به اموال عمومی و مزاحمت برای نوامیس مردم توسط فرصت طلبان را فراهم کرد. این اتفاقات بلافاصله در رسانه‌های بیگانه و تلویزیون‌های ماهواره‌ای تحت عنوان «ایران به آشوب کشیده شده است» منعکس شد و حماسه چهل میلیونی ملت ایران را تحت‌الشعاع قرار داد. دشمن منتظر فرصت برای سوء استفاده از اعتراضات بود. لحن موسوی به طور آشکاری تغییر کرد اما رهبری به طور خصوصی به او پیغام می‌دهد.

من روز اول این را پیغام دادم به همین حضراتی که صحنه‌گردان این قضایا هستند؛ ... گفتم این را شما دارید شروع می‌کنید، اما نمی‌توانید تا آخر کنترل کنید؛ می‌آیند دیگران سوءاستفاده می‌کنند. حالا دیدید آمدند سوءاستفاده کردند؛ مرگ بر اسرائیل را خط زدند! مرگ بر آمریکا را خط زدند! ...آنی که وارد عرصه‌ سیاست می‌شود، باید مثل یک شطرنج‌باز ماهر هر حرکتی را که می‌کند، تا سه تا چهار تا حرکت بعد از او را هم پیش‌بینی کند ... . (مقام معظم رهبری: 6/8/1388)

در شطرنج فتنه، مهره‌ها گاه بی‌هدف و گاه بدون چشم اندازی از حرکت طرف مقابل جا‌به‌جا می‌شوند. هیچ تصویر درستی از چند حرکت بعدی و ابعاد و پیامدهای آن مقابل دیدگان سران فتنه وجود ندارد. این در حالی است که یکی از مهم‌ترین فنون بازی شطرنج سیاست، بازی‌خوانی است.

اگر نگاه خوشبینانه‌ای به جریان موسوی و اطرافیان رادیکالش داشته باشیم، حداقل چیزی که می‌توانیم بگوییم فقدان یک چشم‌انداز روشن توسط آنان بود که بحران آفرین شد و دست دشمن را برای مدیریت براندازی نظام باز کرد. درحقیقت، موسوی و اعوانش در زمین دشمن و به نفع آن بازی کردند. مهندس موسوی می‌توانست با ارائه مستندات و تکیه بر مواد قانونی به پیگیری مطالبات خود به گونه‌ای منطقی و به دور از ایجاد تنش بپردازد؛ چه بسا بسیاری از افراد نیز در این صورت متفطن می‌شدند که در جریان انتخابات اشتباهی رخ داده و حقی از کسی ضایع شده است. اما جالب است با بررسی بیانیه‌های او می‌بینیم که حتی یک مستند قانونی یا مدرک معتبر دال بر حقانیت ادعاهای آنان یافت نمی‌شود و گویا اصرار داشتند که مطالبات خود را از مسیری غیرمعمول و با بهره‌گیری از عنصر فشار از طریق اردوکشی‌های خیابانی و ... پیگیری کنند. آنان به گونه‌ای به دنبال این بودند که رهبری و نهادهای قانونی را در مقابل حرکت‌های حساب شده خود منفعل سازند و آنان را در حل مسائل کشور و مدیریت آن ناکار آمد نشان دهند و ساحت قانون را هتک کنند.

دو. تأیید فرایند و نتیجه انتخابات بعد از تأیید نهادهای قانونی

فشارهای معترضین در روز 23 خرداد به نتیجه نرسید. مقام معظم رهبری، بعد از ظهر این روز پس از تأیید نتایج اعلام شده وزارت کشور توسط شورای نگهبان در پیام مهمی ضمن بزرگداشت حضور تعیین‌کننده، مقتدرانه، متین و آرامش‌آفرین ملت بزرگ و هنرمند ایران در جمعه حماسی 22 خرداد، تأکید کردند: «رئیس جمهور منتخب و محترم، رئیس جمهور همه ملت ایران است و همه و از جمله رقیبان دیروز باید یکپارچه از او حمایت و به او کمک کنند». ایشان در این پیام افزود:

گمان بر این است که دشمنان بخواهند با گونه‌هايی از تحریکات بدخواهانه، شیرینی این رویداد را از کام ملت بزدایند. به همه آحاد مردم و به ویژه جوانان عزیز که سرزنده‌ترین نقش&zw